Al jaren is het credo ‘What You See Is What You Get’. Het klinkt heel logisch en je zou denken dat wat je ziet dan ook de waarheid is. Dat laatste is al tijden niet meer zo en zeker met de opkomst van AI weet je al helemaal niet meer of het beeld klopt met wat je meent te krijgen. Om een voor mij duistere reden willen steeds minder mensen weten wat er werkelijk gebeurt. De waarheid doet er niet toe.
Er kan wel de vraag gesteld worden wat de waarheid is. Ook dat is een lastige vraag. In Rusland had men jaren een krant die De Waarheid (Pravda) heette, maar die krant (in 1917 nog door Lenin opgericht) vertelde wel een waarheid met een behoorlijk communistisch beeld. De krant bestaat nog steeds, maar is meer divers geworden.
Maar is er wel een waarheid als je die niet mag vertellen? Tijdens de koude oorlog was in er in de DDR de Stasi. Die had een schat aan informatie over mensen, vooral ook omdat niet bekend was wie er nu wel of geen onderdeel van was. Door het zaaien van angst, wordt de oogst aan waarheid wel karig. Het principe van de Stasi wordt nog steeds toegepast in veel dictatoriale landen. Je kan alleen zeggen wat je denkt als je heel zeker weet dat je gesprekspartner er hetzelfde over denkt en niet (stiekem) voor een dictator werkt. De inperking van vrijheid van meningsuiting is duidelijk merkbaar.
Maar als vanuit dat soort landen niet de waarheid komt, wat komt er dan bij ons in de kranten? Sommigen noemen het propaganda en dan moet je maar weten of je het moet geloven of niet. Er is sprake van een beeldvorming, maar er is geen of amper een kader waaraan je het kan toetsen, want als de waarheid niet gezegd kan of mag worden, waaraan moet je het dan toetsen?
Aangezien steeds meer landen een autocratisch regime krijgen, is de kans ook heel groot dat de waarheid er onder lijdt. Dan ontstaat er een soort staatswaarheid, maar is die wel reëel? Zo wordt gezegd dat er in Gaza aan van alles tekort is en toch zie ik beelden van vluchtende mensen met trucks die rijden op brandstof. Maar hoe kan dat als daar een tekort aan is? Een antwoord daarop vinden is lastig, zeker omdat de journalistiek er ook bijna is verdwenen. Toch komen er dagelijks beelden, maar dan vraag ik me weer af, hoe dan? De infrastructuur is toch volledig kapot?
Is wat ik zie dan toch niet wat ik krijg? Er is een beeldvorming en die is niet te toetsen aan een realiteit gebaseerd op waarheid. En dat is ergens wel angstig.
In Nederland leven we gelukkig in een land waar je nog veel mag en kan zeggen. Toch zullen er hier mensen zijn die dit niet zo ervaren. De vraag is ook of het wel zo goed is dat alles gezegd mag worden. De laatste tijd hoor ik vaak ‘woorden doen ertoe’ waarmee bedoeld wordt dat wat je zegt impact kan hebben. Als een bewering een eigen leven gaat leiden, dan kunnen heel veel mensen het gaan geloven, zonder dat het waar hoeft te zijn. Zo zijn er grote groepen die overtuigd zijn dat vluchtelingen en probleem in Nederland zijn, terwijl in de praktijk te zien is dat de meeste vluchtelingen deugen. Ook cijfertjes laten dat zien. En laten we trots zijn dat we hier cijfertjes hebben, want in dictaturen verdwijnen cijfertje over sociale en maatschappelijke zaken heel snel.
Helaas is er dan wel weer steeds vaker discussie of die cijfertjes wel correct zijn en zo doen steeds meer mensen moeite om een vorm van waarheid te laten veranderen in een leugen.
Het gezegde ‘al is een leugen nog zo snel, de waarheid achterhaalt hem wel’, kan eigenlijk wel de prullenbak in. Merkwaardig genoeg staat Nederland in diverse onderzoeken nog steeds hoog genoteerd qua betrouwbaarheid, maar in Nederland zelf neemt het geloof in die betrouwbaarheid snel af. Als betrouwbaarheid vertaald zou worden naar vertrouwen, dan is het inderdaad slecht gesteld met de waarheid in Nederland. Bijna alles wordt wel op een een of andere manier in twijfel getrokken. Politiek mag al rekenen op veel wantrouwen en het vertrouwen (volgens de cijfertjes van het CBS over 2024) in kerken (32%), pers (38%) en grote bedrijven (40%) lopen ook niet echt over. We hebben wel veel vertrouwen in het leger (68%), rechters (78%) en politie (79%). We hebben meer vertrouwen in degenen die ons moeten beschermen dan in de mensen die ons moeten leiden. Wat dat doet met de waarheid weet ik niet.
Waarheid is niet iets dat je in een doosje kan doen en over 20 jaar kan openen. Waarheid die opgeborgen is, is geen waarheid. En als er geen waarheid is, blijft er dan alleen een leugen over of wordt de leugen dan waarheid? Net zo zoals nep nieuws nu al steeds vaker als echt nieuws wordt gezien.
Voorlopig blijf ik maar vasthouden aan mijn eigen waarheid. Of dat ook een algemene waarheid is, laat ik maar aan anderen.
Geef een reactie