Tussen 1950 en 1990 opereerde in het voormalige Oost-Duitsland (DDR) de Stasi. Dit was een inlichtingen- en veiligheidsdienst die moest zorgen voor de vrijheid, menswaardigheid en bescherming van de inwoners van dat land. In de praktijk zorgde het voor veel wantrouwen, want naast een groot aantal vaste medewerkers kon de dienst rekenen op veel, heel veel, informatie van burgers. Er waren zelfs burgers die er niet voor schroomde hun eigen familie aan te geven. De Staat die controle heeft over burgers was niet de meeste ideale vorm van samenleving, al zullen de meningen hierover verdeeld zijn.
Wie denkt dat dit iets is uit de geschiedenis, komt bedrogen uit. Ook vandaag bestaat deze staatscontrole. Niet in de laatste plaats dankzij de digitale revolutie. Het is geen geheim dat in landen als China al decennia informatie over burgers wordt verzameld en ook daadwerkelijk tegen burgers wordt gebruikt. Niet als straf, maar als een controlemiddel. Anders gezegd om de vrijheid van burgers af te nemen.
Nu denken velen dat dit in Nederland niet zo is, maar helaas is dat niet zo. Sommigen zeggen dat geen geheimen hebben, maar als er ergens een datalek is geweest waar veel persoonlijke gegevens zijn gestolen, dan komt er toch een behoorlijke dosis wantrouwen om de hoek kijken. Sterker nog, de meeste burgers hebben geen idee welke informatie er over hen is opgeslagen. En erger nog, ze weten ook niet waar die informatie is opgeslagen. Bij de Stasi was er sprake van een enorm papieren archief die binnen de landsgrenzen te vinden was. Tegenwoordig wordt zo’n beetje alles digitaal opgeslagen en dat kan overal op de wereld zijn. En die informatie kan tegen je gebruikt worden, kijk bijvoorbeeld naar de VS, waar reizigers die zich kritisch over Trump hebben uitgelaten ineens geen inreisvisum meer krijgen. Dit nog afgezien wat de Amerikaanse overheid nog meer doet met die informatie. Zelfs de Nederlandse geheime dienst kiest er nu voor minder informatie met de VS te delen.
Ook dichterbij huis kan die informatie tegen je gebruikt worden. Er wordt namelijk ontzettend veel data opgeslagen, waaronder ook veel persoonlijke informatie. Die data wordt door algoritmen geanalyseerd en dan kun je ineens een toeslagenslachtoffer worden. Maar je kan (ongemerkt) in politieregisters voorkomen of in andere registers die je leven zomaar dwars kunnen zitten. Met de komst van AI wordt het er allemaal niet beter op. Data verzamelen is financieel een aantrekkelijke bezigheid geworden waar vooral grote ondernemingen (big tech) enorme winsten mee boeken.
Anders gezegd, informatie is geld waard, maar het is tevens een enorme bedreiging van onze democratie. Met de juiste informatie kunnen mensen namelijk onder druk worden gezet, net zoals in de Stasitijd. Het ergste is dat veel mensen niet eens in de gaten hebben dat ze worden gemanipuleerd en als ze het wel weten, het niet zo erg vinden. Door AI worden we nu al bestookt met fictieve filmpjes die we als waarheid aannemen of overladen met nep nieuws. Daar waar AI heel nuttig kan zijn, bijvoorbeeld in de zorg of bij berekeningen van gevolgen van bepaalde projecten, kan het dus ook heel schadelijk zijn. Op Linkedin stond een vraag: ‘Als de mensheid niet meer zou kunnen liegen, welke instelling zal dan als eerste omvallen?’; de antwoorden: politiek, religie, samenleving, (sociale) media, advertenties/marketing, farmacie, huwelijk/relaties en industrie (geheel in willekeurige volgorde). De onwaarheid is blijkbaar wijdverspreid. U kunt zich voorstellen wat er dan gebeurt als die instellingen over uw informatie beschikken.
Nu is Europa wel het continent dat meest vergaande regelgeving heeft op het gebied de digitalisering, maar toch loopt deze Digital Service Act (DSA) achter de feiten aan. Zelfs als een bedrijf aangeklaagd wordt volgens deze wet, dan kan het nog lang duren voordat het effect heeft of bedrijven vinden toch een achterdeur om mensen te misleiden. Grote platforms zoals Google, Facebook, Tiktok, maar ook Microsoft en Apple hebben al te maken gehad met deze DSA. Toch doet het deze bedrijven niets, want ze zijn zo machtig, dat zelfs een boete van een paar miljard Euro ze geen pijn doet. En bedenk dat een aantal van deze bedrijven pas amper 15 jaar actief zijn zoals sociale media.
De invloed op beleid en ons leven is groot. Terwijl de overheid vapes met een smaakje heeft verboden, kun je ze online gewoon kopen. Gokken mag alleen bij bedrijven met een vergunning, maar sinds de regulering van gokken is het aantal illegale goksites toegenomen. Anders gezegd, er is sprake van massale ondermijning op internet op elk denkbaar vlak en dan ook nog vaak zonder dat mensen het in de gaten hebben. Als de bevolking hier geen grip op kan hebben en ook de overheid dit niet kan beheersen, dan kun je stellen dat de democratie in gevaar is.
Het ergste is dat mensen die we kiezen voor de Tweede Kamer in overgrote meerderheid geen of amper kennis hebben van ICT en alles wat daarmee samenhangt. Ik merk in de campagnes ook amper aandacht voor dit onderwerp. Onderwerpen zoals woningtekort en asielmigratie zien we als een grotere bedreiging dan de digitale bedreiging. Dat is best opmerkelijk. Nog veel opmerkelijker vind ik dat er bij geen enkele partij een visie op de toekomst is, maar voor weer een korte termijn denken. En dat werkt ook door bij de kiezers. Een onderwerp zoals klimaat verdwijnt ook al rap van de agenda, terwijl dat op lange termijn echt een probleem is, net zoals de krimp van de natuur.
Democratie is niet gebaat bij korte-termijn-denken en toch wordt dit massaal gedaan. Zelfs de jeugd (toch de toekomst) lijkt er niet meer in geïnteresseerd. Wie de gevaren niet meer herkent, brengt niet alleen zichzelf in gevaar, maar ook de samenleving en daarmee de democratie.
Geef een reactie